اثر اجماع کاذب چیست؟

زمان مطالعه: ۳ دقیقه

اثر اجماع کاذب چیست؟

تصور کنید که اگر بخواهید سهام اپل را بخرید، چه تعداد از سرمایه‌گذاران دیگر با تصمیم شما هم‌رای خواهند بود؟

 وقتی چنین پرسش‌هایی را از دیگران بپرسید، معمولا در برآورد تعداد افرادی که با آنها هم‌رای هستند، دچار اغراق می‌شوند. این سوگیری تصمیم‌گیری با عنوان اثر اجماع کاذب شناخته می‌شود.

اثر اجماع کاذب (اثر هم‌رایی دروغین) نوعی سوگیری شناختی در روانشناسی است.

بدون توجه به نوع تصمیم، اهمیت مسئله، و تصمیم اتخاذ شده، روانشناسان اجتماعی نشان داده‌اند که مردم در برآورد تعداد افرادی که با آنها موافق هستند، دچار اغراق می‌شوند. 

انسان‌ها به صورت ذاتی باور دارند که تصمیم‌های آنها طبیعی و مناسب بوده و مشابه همکاران، دوستان و دیگر افراد است. ما از تصمیمات خود به عنوان یک معیار استفاده کرده و بر اساس آن می‌گوییم که دیگران چه تصمیمی خواهند گرفت.

این سوگیریِ تصمیم‌گیری موجب ایجاد اعتمادبه‌نفس کاذب می‌شود. همین که تصمیمی گرفتیم تمایل داریم که به آن اطمینان بالایی پیدا کرده و فکر کنیم که دیگران نیز با ما هم‌داستان خواهند بود. اما شاید اینگونه نبوده و داستان چیز دیگری باشد.

چرا اثر اجماع کاذب رخ می‌دهد؟

یک توضیح برای اثر اجماع کاذب، به شیوهٔ تصمیم‌گیری افراد مربوط می‌شود.

هنگامی که افراد می‌خواهند تصمیمی بگیرند، هماره می‌کوشند تا با گردآوری شواهد خود به تصمیمِ فراگیری برسند.

گاهی تمام داده‌های همسو با تصمیم خود را گردآوری می‌کنند در حالی که اطلاعات ناهمسو، نادیده گرفته می‌شوند. زیرا برای اتخاذ یک تصمیم، تمام شواهد همسو که در حافظهٔ فرد است، حاضر شده و به راحتی در ذهن فرد فعال می‌شوند.

اگر از او بپرسید که در شرایط مشابه چند نفر تصمیم مشابهی مانند شما می‌گیرند، پاسخ وی بر مبنای این اطلاعات همسوی در دسترس خواهد بود. فکر خواهد کرد که دیگران نیز بر اساس اطلاعات ذهن خود او، تصمیم مشابهی خواهند گرفت. 

این برآورد از نحوه عملکرد دیگران، بر اساس اطلاعات و خاطرات نادرست است و نه حقایق محکم و بی‌طرفانه.

شواهدی وجود دارند که گرایش به گرفتن تخمین‌ اجماع کاذب به میزان اطمینان شخص نسبت به تصمیم خود بستگی خواهد داشت. 

به عنوان نمونه گری مارکس و نورمن میلر در مقاله خود «ده سال تحقیق بر روی اثر اجماع کاذب»، شرایط را طوری طراحی کردند که شرکت‌کننده‌ها کاملا باور داشتند که تصمیم کاملا درستی گرفته‌اند. هرچه شخص به تصمیم خود اطمینان بیشتری داشت، صحت اینکه چه تعداد با نظر وی موافق هستند، کاهش می‌یافت.

بنابراین، هرچه نسبت به تصمیم خود مطمئن‌تر باشیم، باورمان به هم‌رای بودن دیگران با ما، قوی‌تر خواهد بود. این برآورد اجماع کاذب مایه ایجاد حس اعتمادبه‌نفس دروغین بیشتری می‌شود.  

راهکار مقابله با اثر اجماع کاذب چیست؟

حال چطور با اثر اجماع کاذب مقابله کنیم؟

احتمالا بهترین کار این است که همیشه نسبت به تصمیمات خود مشکوک باشید.

یادتان باشد که گرایش ذاتی بشر یافتن داده‌های همسو بوده و در ذهن خود به دنبال چنین داده‌هایی می‌گردد.

تصمیم‌گیری به قدری دشوار است که تمام انرژی روانی ما را استفاده می‌کند.

این انرژی بیشتر برای گردآوری اطلاعات لازم برای حمایت از تصمیم خود خواهد بود. ولی ما باید داده‌هایی را که با تصمیم ما ناسازگار هستند نیز در نظر داشته باشیم.

 بنابراین پس از اینکه تمام اطلاعات را گردآوری کردید، پیش از برداشت نهایی، یک گام پس نهاده و از خود بپرسید: «آیا من گرفتار سوگیری تصمیم‌گیری شده‌ام؟» «آیا تحلیل بی‌طرفانه‌ای انجام دادم یا سعی دارم باور پیشین خود را تایید کنم؟» 

پس همیشه یادتان باشد که دریافت‌های شما همیشه می‌تواند تحت تاثیر سوگیری‌های شایعی مانند اثر اجماع کاذب باشد.  

سوگیری مرتبط

سوگیری مرتبط با اثر اجماع کاذب، سوگیری جهل گروهی (Pluralistic ignorance) است که درست در نقطه مقابل آن قرار داد.

در سوگیری جهل گروهی، فرد باورهای خود را غلط انگاشته و باورهای گروه و جامعه خود را می‌پذیرد. در این سوگیری ممکن است هر یک از اعضا نظر مخالفی داشته باشند ولی با این وجود عرف را می‌پذیرند.

نمونه واضح آن را در داستان کوتاه دانمارکی «لباس جدید پادشاه» می‌توانیم ببینیم.

به طور خلاصه این سوگیری اینگونه بیان می‌شود:
«هیچکس باور ندارد، اما همه فکر می‌کنند که دیگران باور دارند.»

معامله گران تازه کار و غیرحرفه‌ها به راحتی در دام این سوگیری گرفتار می‌شوند. آنها برخلاف باور خود مبنی بر وضعیت یک سهم یا بازار، به نظرات گروهی (شبکه های اجتماعی) اتکا می‌کنند.

مطلب مرتبط: اثر شترمرغ